Krótki zarys historii Trzebowniska
Za panowania Piastów tereny w dolinie Wisłoka i Sanu pokrywała Puszcza Sandomierska bogata w drzewostan (głównie dęby) oraz liczne mokradła. Tędy przebiegała naturalna granica oddzielająca słowiaństwo zachodnie od słowiaństwa wschodniego. Była to granica miedzy Rusią Kijowską a państwem Piastów.
Rozwój osady nastąpił za króla Kazimierza Wielkiego, który w 1341 r. przyłączył cześć Rusi do państwa polskiego i ziemie wokół istniejącego juz grodu staromiejskiego nadał rycerzowi Janowi Paszko.
Synowie tegoż Jana Paszki przyjęli nazwisko Rzeszowscy i odtąd datuje sie nazwa Rzeszów. Po wymarciu linii męskiej z rodu Rzeszowskich, z panną Rzeszowska ożenił sie Ligęza, który rozbudował osadę i wybudował kościół OO. Bernardynów. Córka Ligęzy poślubiła księcia Lubomirskiego, który pozostawił po sobie zamek obronny.
W wyżej wspomnianym akcie nadania rycerzowi Janowi Paszko ziem wokół grodu Staromiejskiego po raz pierwszy wymieniona jest osada Trzebownisko, której nazwę przyjęto od trzebienia borów.
Były to tereny pogańskie wielokrotnie napadane przez Tatarów, a osadzana ludność to w większości jeńcy wojenni.
Jan Paszko zwany Pakosławem dokonał kolonizacji tych ziem i sprowadził osadników. Jego zasługą było założenie w 1356 r. parafii w Staromieściu.
Pierwsze dane o parafii w Staromieście pozostawił w roku 1636 proboszcz Tomasz Wieczkowicz, podający że parafia w Staromieściu liczyła 640 dusz, w tym w Staromieściu 300, w Trzebownisku 280, Górce 60. Z tego okresu występują nazwiska niektórych osadników wsi Trzebownisko tj. Tomaka, Kloc, Bereś, Tomasik, Kogutek, Szary.
Parafia Staromieście przechodziła różne koleje losu. Budowane kościoły drewniane w różnych miejscach wielokrotnie były niszczone przez pożary i najazdy tatarskie. Obecny kościół wybudowany został w 1900 r.
W osadzie Trzebownisko, wchodzącej w skład parafii Staromieście i położonej poza traktami handlowymi, miał swoją rezydencję jeden z synów Pakosława zwany Rzeszowskim. W latach 80. XVIII w. dworek w Trzebownisku przejął Jędrzejewicz.
14 sierpnia 1887 roku wielki pożar zniszczył połowę zabudowań wsi Trzebownisko. Mieszkańcy stracili domy i zbiory zbóż.
W 1899 roku w kościele w Staromieściu odbyły sie prymicje Wojciecha Tomaki pierwszego znanego księdza z Trzebowniska, przyszłego biskupa. W 1919 roku miały miejsce prymicje drugiego księdza z tej parafii – Franciszka Tomaki.
Jak wspominają kroniki tereny te doświadczone zostały w XX wieku przez wojny, które trawiły dorobek pokoleń, w szczególności liczne dokumenty o znaczeniu historycznym.
W archiwach państwowych i kościelnych można spotkać jedynie luźne zapiski. Odnoszą się one do okresu działalności Jędrzejewiczów, dziedziców tego terenu.
Rodzinny grobowiec Jędrzejewiczów znajduje sie na cmentarzu w Zaczerniu. W 1936 roku majątek Jędrzejewiczów został rozparcelowany. Ostatnią siedzibą zubożałych spadkobierców po Jędrzejewiczach była parcela z zabudowaniami położona naprzeciw budynku Urzędu Gminy Trzebownisko.
Z zapisów bpa Wojciecha Tomaki wynika, że w środku wsi przy gościńcu stała karczma, którą arendował Żyd. Tylko owa karczma i budynki folwarczne były murowane, zaś wszelkie inne zabudowania powstały z drewna.
Na uwagę zasługuje przypomnienie ówczesnego stroju świątecznego. Gospodarze ubierali się w białe płótniaki własnego wyrobu z lnu albo konopi. Młodsi szli do kościoła w sukmanach wyrabianych w Rakszawie. Jak podaje zapis mieszkańców wsi Trzebownisko nie byli zwolennikami mocnych trunków wobec czego Żyd karczmarz jeszcze przed I wojną światową zmuszony był opuścić Trzebownisko.
Brak jest dokumentów określających datę założenia gminy Trzebownisko. We wczesnym okresie Trzebownisko administracyjnie należało do Staromieścia. Powstanie gminy Trzebownisko w przybliżeniu można przyjąć na przełomie XVIII-XIX wieku.
Początki powstania parafii Trzebownisko
Inicjatywa budowy kościoła w Trzebownisku zrodziła się ok. 1935 roku. Niesprzyjające warunki atmosferyczne, ostre mrozy i śnieg utrudniały dojazd mieszkańcom Trzebowniska do kościoła w Staromieściu.
Wobec takiej sytuacji zebrała się grupa gospodarzy i postanowiła wybudować kaplicę, w której przynajmniej w niedziele mogłaby sie odbywać Msza św.
Założono Komitet Budowy Kaplicy. Komitet ten po wielu spotkaniach z ks. Kisielewiczem – proboszczem parafii w Staromieściu, udał sie do Przemyśla do bpa Wojciecha Tomaki.
Bp Wojciech przejął inicjatywę Komitetu, zlecił opracowanie projektu budowy kościoła i ofiarował pierwszą składkę – cegiełkę na budowę.
Projekt opracował inż. Dayczuk z Lwowa. Komitet Budowy Kaplicy przekształcił się w Komitet Budowy Kościoła i z dniem 13 maja 1936 roku podjął działanie w zakresie przygotowania parceli, gromadzenia pieniędzy i materiałów.
Skład Komitetu przedstawiał się następująco: Antoni Bereś (przewodniczący), Józef Dodolak, Andrzej Trzyna, Stanisław Martynuska (skarbnik), po jego śmierci Chmiel Józef, Stanisław Pokrzywa z Nowej Wsi, Franciszek Rybak.
Należy wspomnieć, iż były to lata trudne. Szczególnie we znaki dawało sie bezrobocie. Dzięki Opatrzności Bożej znaleźli sie ofiarodawcy. Nie sposób dzisiaj wymieniać wszystkich, bo brak dokumentów z tamtych lat. Zachował się akt notarialny z datą 22 sierpnia 1936 roku dotyczący zakupu działki pod kościół od Józefa Motyki syna Jana.
Z dokumentów prowadzonych przez Komitet Budowy zachowała się tylko książka rozchodów. Pierwszy zapis z datą 22 października 1936 roku to zakup książki i druków za kwotę 3 zł 80 gr.
Książka rozchodów prowadzona była bardzo skrupulatnie przez Józefa Dodolaka. Ostatni zapis z datą 18 lutego 1939 roku to zapłata za kontrakt (kwota 53 zł 81 gr.) spisany w związku ze śmiercią p. Martynuski. W okresie tym tj. od października 1936 do marca 1939 wydano 14.613 zł 40 gr.
Wykonano mury i 3 łuki pod sklepienie kościoła. II wojna światowa i okupacja hitlerowska przerwała budowę na 5 lat. W czasie frontu w 1944 roku zniszczeniu uległ jeden łuk pod sklepieniem i rozkradziono część materiału przygotowanego do budowy.
Bezpośrednio po przejściu frontu 15 sierpnia 1944 roku Komitet podjął zbiórkę pieniędzy i kontynuację budowy. Zaangażowanie było bardzo wielkie, bo już 12 października 1945 roku została erygowana parafia Trzebownisko pod wezwaniem św. Wojciecha i z parafii Staromieście otrzymała 18 morgów pola położonego w Miłocinie i Załężu.
14 października 1945 roku przy zaawansowanej budowie sklepienia i robotach dachowych, bp Wojciech Tomaka z udziałem przedstawiciela władz i starosty rzeszowskiego, dokonał poświecenia kamienia węgielnego. Od tej pory odbywały się regularne nabożeństwa przy prowizorycznie urządzonym ołtarzu.
Pierwszym proboszczem parafii Trzebownisko mianowanym został ks. Józef Czyż, katecheta z parafii Staromieście. Zamieszkał on w prywatnym domu, gdyż na budowę plebanii należało jeszcze poczekać.
W 1946 roku miało miejsce poświęcenie kościoła, a 9 listopada 1952 roku bp Wojciech Tomaka dokonał konsekracji kościoła. Uroczystość ta miała bogata oprawę zgodnie z tradycją ludową.
W kościele zakończono roboty budowlane, znikły rusztowania, kościół został pomalowany, wykonana została polichromia, trwały prace przy witrażach. Malowidła w prezbiterium są autorstwa artysty malarza pana Stalny Dobrzańskiego z Krakowa.
W kolejnych latach rozpoczęto budowę plebani, w której zamieszkał proboszcz ks. Józef Burda.
Przez cały czas trwania prac przy kościele zbiórkę ofiar dokonywał Komitet Budowy. Należy tu podkreślić dużą ofiarność parafian i osób spoza parafii.
Biskup W. Toamka pomagał przy wyposażeniu świątyni w szaty i naczynia liturgiczne. Pierwszą fisharmonię do kościoła podarował inż. Jan Tomaka – brat bpa Wojciecha.